مرکز مشاوره صادراتی بازار آفریقا

[su_expand more_text=”” less_text=”” link_align=”center” more_icon=”icon:” less_icon=”icon: zotero”]وضعیت عمومی آفریقا و شکل‌گیری منطقه تجارت آزاد در این قاره، حذف موانع و تسهیل در فرایندهای تجاری زمینه ساز افزایش تجارت، رشد اقتصادی، اشتغال و رفاه برای کشورهای عضو است. قطعا انعقاد موافقت‌نامه‌های همگرایی منطقه‌ای در شکل‌های مختلف (از تجارت ترجیحی تا تجارت آزاد، اتحادیه گمرکی، بازار مشترک و عمیق‌ترین شکل آن در قالب اتحادیه اقتصادی) به عنوان ابزارهای لازم برای توسعه و افزایش تجارت و کسب منافع بیشتر برای کشورهای عضو است و44 کشور آفریقایی در 21 مارس 2018 اقدام به امضای موافقتنامه منطقه تجارت آزاد قاره آفریقا(AFCFTA)   کردند. اگرچه نزدیکی جغرافیایی آنها، عامل مهمی جهت موفقیت افزایش تجارت درون‌گروهی محسوب می‌شود، اما مهم‌تر از آن میزان کامل‌کنندگی و پتانسیل تجاری در تامین نیازهای درون‌گروهی است. اگر امکان تامین برخی نیازهای کالایی و خدماتی از درون منطقه وجود داشته باشد، با انعقاد این موافقت‌نامه، انحراف تجارت به سمت کشورهای درون منطقه و به زیان صادرکنندگان خارج از منطقه رخ خواهد داد؛ اما حذف موانع و محدوديت‌هاي تجاري بین کشورهای یادشده، دسترسي به بازارهاي گسترده‌تر براي شرکای خارج از منطقه از جمله ایران را نیز فراهم خواهد کرد. در شرایط فعلی، کشورهای چین، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و آمریکا مهم‌ترین تامین‌کنندگان نیازهای وارداتی منطقه مورد نظر هستند و در مقابل تنها در حدود 10 درصد از نیازهای وارداتی منطقه به‌صورت درون‌گروهی تامین می‌شود. ایران سهم ناچیزی در بازار 360 میلیارد دلاری منطقه یادشده با صادراتی در حدود 719 میلیون دلار دارد و در مقابل برخی کشورهای رقیب منطقه‌ای ایران مانند ترکیه (11.2 میلیارد دلار، 3.1درصد) و عربستان سعودی (9.4 میلیارد دلار، 2.6 درصد)، سهم و جایگاه مناسبی در تجارت با آفریقا داشته و در زمره 10 کشور عمده تامین‌کننده نیازهای وارداتی افریقا نیز محسوب می‌شوند. حجم مبادلات تجاری ایران با آفریقا در سطح بالایی قرار ندارد اما همین میزان تجارت نیز از اثرات تشکیل منطقه یادشده در امان نخواهد بود؛ بطوریکه بررسی‌های اولیه با استفاده از مدل‌های شبیه‌سازی حاکی است که در کوتاه مدت در اثر حذف موانع تعرفه‌ای در قالب موافقت‌نامه مذکور در حدود 50 درصد از صادرات ایران به ارزش 342 میلیون دلار به کشورهای الجزایر، مصر، کامرون، اتیوپی و تونس دچار محدودیت می‌شوند. تجربه نشان داده است که کشورهای رقیب منطقه‌ای ایران (به‌ویژه ترکیه)، در نخستین گام، اقدام به انعقاد موافقت‌نامه با منطقه یاد شده برای حفظ بازار و افزایش دسترسی به بازار آفریقا می‌نمایند. بررسی‌ها حاکی است بازار آفریقا از افق و چشم‌انداز مناسبی برخوردار است ، جمعیت آفریقا در سال 2030 به 1.7 میلیارد نفر خواهد رسید و نکته مهم‌تر این است که در افق 2030 حدود 43 درصد آفریقایی‌ها جزء طبقه متوسط خواهند بود که سبب افزایش مصرف خانوارهای آفریقایی از 1.1 تریلیون دلار در سال 2015 به 2.5 تریلیون دلار در سال 2030 خواهد شد. اگرچه در توسعه روابط اقتصادی و تجاری ایران با آفریقا، چالش¬های جدی وجود دارد که یکی از مهم¬ترین آن¬ها، حضور پر رنگ و تاثیرگذار کشورهای غربی به ویژه آمریکا در این کشورها است. در عین حال مشابهت¬هایی نظیر وابستگی به درآمدهای نفتی که در ساختار اقتصادی ایران و کشورهای آفریقایی وجود دارد نیز در بسیاری از موارد، زمینه هم¬پوشانی نیازها را از بین می¬برد. همچنین دیپلماسی چندجانبه کشورهایی چون چین و هند در کنار اقدامات گسترده رژیم صهیونیستی در بخش جنوبی آفریقا نیز برای ایران محدودیت¬های ساختاری گسترده¬ای را فراهم می¬کند که رفع آن¬ها به تغییر نگاه راهبردی ایران در مسائل اقتصادی و سیاسی و ایجاد پیوند و هماهنگی ساختاری میان این دو بخش راهبردی بستگی دارد. علاوه بر مسائل یاد شده، از لحاظ موانع تجاری کشورهای عضو منطقه تجارت آزاد افریقا، تعرفه‌های نسبتاً بالایی را بر واردات اعمال می‌نمایند که البته در مورد تعرفه‌های MFN این موانع تا حدود زیادی تعدیل شده است. بنابراین، این احتمال وجود دارد که در شرایط خاص و بحرانی بدلیل عدم عضویت ایران در سازمان جهانی تجارت، تعرفه‌های بالاتری بر صادرات از ایران وضع شده و قدرت رقابت‌پذیری محصولات ایرانی در آن منطقه در قیاس با رقبا کاهش یابد. انعقاد موافقت‌نامه تجاری بین ایران با منطقه یاد شده می‌تواند این مشکل را مرتفع سازد.  بر اساس مطالعات، کشور ایران پتانسیل صادرات برخی محصولات مهم مورد نیاز کشورهای افریقایی در گروه‌های کالایی سوخت‌ها و روغن‌هاي معدني، مواد پلاستيكي و اشيا ساخته شده از آنها، محصولات پتروشیمی و شيميايي و لوازم دارویی و بهداشتی ، پوشاک و همچنین خشکبار را به این بازار دارد، علاوه بر آن فرصت‌های متعددی برای صدور خدمات و سرمایه‌گذاری در حوزه‌های زیربنایی شامل حمل‌ونقل و انرژی، ارتباطات و اطلاعات (ICT)  و منابع آب فراهم است که با کمک بانک توسعه آفریقا می‌توان فرصت‌های مناسب و پروژه‌های سودآور را جستجو کرد. ایران ضمن این‌که عضو ناظر اتحادیه آفریقا است، از تصویری مطلوب نزد مردم و ملت افریقا برخوردار است؛ همچنین به پشتوانه روابط مسالمت آمیز تاریخی بین ایران و کشورهای آفریقایی پیشنهاد می‌شود با اتکا به ابزارهای نوین تجاری دسترسی به بازارها (از جمله انعقاد موافقت‌نامه‌های تجاری) نسبت به حفظ بازار فعلی و توسعه همکاری‌های تجاری در زمینه کالا و خدمات اقدام لازم صورت پذیرد. 55 کشور در حال توسعه (و به اصطلاح جهان سوم)، حدود یک میلیارد نفر جمعیت با درجات رشد متفاوت، سرزمینی غنی از لحاظ مواد خام و معدنی متنوع، استعدادهای بالای کشاورزی، ظرفیت های اقتصادی و تجاری قابل توجه، بازار بکر و گسترده و نیروی کار ارزان (و بدون چالش های مربوط به اتحادیه کارگری) را به‌عنوان سرزمینی سودآور، مورد توجه جدی قدرت های سنتی (آمریکا، انگلیس، فرانسه، و…) و قدرت های جدید جهانی (چین، هند، ترکیه و برزیل و…) قرار داده است. منطقه تجارت آزاد قاره آفریقا پس از WTO بالاترین سطح مشارکت کشورها را دربردارد که  افزایش حجم تجارت بین کشورهای قاره آفریقا را سبب می‌شود. این منطقه درنظر دارد تا سال 2028، از واحد پول تجاری مشترک استفاده کند. با استفاده از زبان بومی، کنترل گردش کالا و خدمات از طریق یک مکانیزم مشترک، لغو تدریجی تعرفه ها تا سال 2022 و جلوگیری از خام‌فروشی محصولات کشاورزی و معدنی و دامداری به منافع کشورهای عضو منطقه آزاد اولویت بدهد. از جمله فرصتهای ایران در توسعه تجارت با منطقه تجارت آزاد آفریقا را بهره‌گیری از ثبات بیشتر، بهره‌گیری از نرخ مالیات و تعرفه‌های کمتر، امکان صادرات کالا به چند کشور منطقه، کاهش هزینه‌ها و ریسک حمل‌ونقل، پیاده‌سازی قوانین ساده گمرکی و سیستم گمرکی دوستدار مشتری و ارائه خدمات فنی و مهندسی جهت ساخت‌وساز راه‌ها، بنادر و زیرساخت‌ها است.  فعال شدن منطقه تجارت آزاد در قاره آفریقا زمانبر بوده و ایران در این مدت می‌تواند در بخش‌های مختلف فعالیت کند ، همچنانکه رقبای ما از جمله ترکیه و چین در آفریقا فعالند. در حال حاضر مشکلاتی در همکاری ایران با قاره آفریقا وجود دارد که  مهمترین آنها مسائل مربوط به مبادلات بانکی، ارایه ضمانت‌نامه‌های بانکی و حمل‌ونقل کالا به این قاره می‌باشند. بالا بودن هزینه حمل، عدم همکاری ایرانی ها به صورت تیمی، که کمترحاضر هستند با تجار و بنگاه‌داران هم‌وطن خود در زمینه تامین کالا و قیمت‌گذاری آن در بازار آفریقا (و نیز سایر بازارها) همکاری داشته باشند، عدم توجه به برندسازی و حضور مستمر در بازار آفریقا و اهمیت ندادن صادرکنندگان ایرانی به بازاریابی علمی، توجه به سلایق مصرف کنندگان و تطبیق استانداردهای مقصد از جمله مشکلات موجود ایران در توسعه همکاری با آفریقا است به‌عنوان مثال در زمینه ارایه ضمانت‌نامه بانکی این امکان وجود دارد که بانک توسعه صادرات با همکاری صندوق ضمانت صادرات و مجموعه شرکتهای خدمات فنی مهندسی دفتری در آفریقا تاسیس و اقدامات لازم برای ارایه ضمانت‌نامه را از طریق آن دفتر به انجام برساند. همچنین در خصوص حمل‌ونقل، فعالیتهایی با همکاری سازمان توسعه تجارت و یک شرکت کشتیرانی ایرانی به انجام رسیده که براساس آن یک خط کشتیرانی بین ایران و غرب آفریقا راه‌اندازی شده است. درحال حاضر نیز تبادلات پولی ازطریق بانکهای ثالث و صرافیها در جریان است. [/su_expand]